وقتی هر قطره آب طلا می شود درس هایی برای ایران از آسیای میانه

به گزارش یاری کالا، آسیای میانه با تشدید بحران آب و گسترش شوری خاک روبه روست و کشورهایی چون ازبکستان و قزاقستان با نوسازی زیرساخت های آبیاری و سودجستن از تکنولوژی های جدید در تلاشند بهره وری آب در کشاورزی را بالا برند.

تحولات جدید نشان داده است که کشورهای منطقه به خصوص ازبکستان و قزاقستان رویکرد خودرا از مدیریت سنتی منابع آب به سیاستگذاری برپایه فناوری و پایداری تغییر داده اند.
آسیای مرکزی به منطقه ای گفته می شود که شامل کشورهای قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان، قرقیزستان و تاجیکستان است. این منطقه محصور در خشکی تاریخی غنی دارد و مسیرهای مهم جاده ابریشم از آن عبور می کرده است.
در گذشته، رودخانه های پرآب مانند آمو و سیردریا این سرزمین خشک را به قطب کشاورزی و سکونت انسانی تبدیل نموده بودند. با این وجود، دوران شوروی تغییرات عمده ای در مدیریت منابع آب ایجاد کرد؛ همچون کانال های گسترده و آبیاری سنتی سیلابی که در دهه های بعد، به علت هدررفت آب و شوری خاک، بحران کم آبی و کاهش عملکرد کشاورزی ایجاد کرد.
پس از استقلال در اوایل دهه ۱۹۹۰، کشورهای آسیای مرکزی تلاش کردند تا مدیریت آب را اصلاح و بهینه سازی کنند. این روند شامل مدرن سازی کانال ها، نصب سیستم های آبیاری کم مصرف و توسعه سیستم های نظارتی بوده و خصوصاً در سالیان اخیر با حمایت بانک جهانی و سازمان های بین المللی شدت گرفته است.
امروز، آسیای مرکزی نمونه ای از چالش ها و فرصتهای مدیریت منابع آب در مناطق خشک و نیمه خشک جهان به حساب می آید و تجربه آن می تواند برای کشورهایی مثل ایران درس آموز باشد.

محورهای اصلی نوسازی آبیاری

در ماه مه ۲۰۲۵، بانک جهانی با تصویب یک تسهیلات ارزان به ارزش ۲۰۰ میلیون دلار برای ازبکستان، پروژه ای را شروع کرد که هدف آن نوسازی زیرساخت های آبیاری و زهکشی در پنج منطقه است.
این پروژه اولین فاز از یک برنامه منطقه ای بزرگ تر است که با همکاری بانک جهانی برای بهبود کارآیی مصرف آب در آسیای میانه طراحی شده است.
ازبکستان با اقلیم خشک و وابستگی زیاد به آبیاری (بخش کشاورزی حدود ۹۰ درصد مصرف آب کشور را به خود اختصاص می دهد)، یکی از اولویت های این برنامه است.
در چارچوب این پروژه، ۲۵۹ کیلومتر از کانال های اصلی به بتن یا مواد مدرن مانند ژئوممبران بازسازی خواهد شد، حدود ۴۷۰ سازه هیدرولیکی جدید ساخته، و سیستم های کنترل با کنتورهای جریان و سامانه اسکادا (SCADA) نصب می شوند.
انتظار می رود که با اجرای این طرح، ۵۴۰ میلیون متر مکعب آب در سال صرفه جویی شود، و مصرف انرژی (برق پمپاژ) نیز کم شود.
از خاصیت های دیگر این پروژه، بهبود کیفیت خدمات آبیاری برای حدود ۱۸۰ هزار کاربر آبی است که از این زیرساخت های مدرن بهره مند خواهند شد، همچون ۸۰ هزار زن کشاورز.

همکاری قزاقستان با بانک جهانی برای محافظت از منابع آب

قزاقستان نیز در راه مدرن سازی آبیاری گام به گام پیش می رود: در دسامبر ۲۰۲۴، در نشست معروف به «اجلاس یکپارچه مدیریت منابع آب» (One Water Summit) در ریاض، این کشور و بانک جهانی یک تفاهمنامه برای تقویت مدیریت منابع آب و پیشرفت پایدار زیست محیطی امضا کردند.
این همکاری به خصوص بر مناطق حساس مانند حوضه های اطراف دریای آرال تاکید دارد، جایی که تنش های آب به خاطر تغییرات اقلیمی تشدید شده است.
از سوی دیگر، دولت قزاقستان یارانه های گسترده ای برای تشویق کشاورزان به استفاده از فناوری های ذخیره آب در آبیاری داده است. بر طبق گزارش ها، اشتیاق به استفاده از سیستم های آبیاری کم مصرف بالا رفته است.
طبق آمار دولت، سطح زمینهای آبیاری شده در قزاقستان از ۳۱۲ هزار هکتار در ۲۰۲۳ به ۴۶۲.۲ هزار هکتار در ۲۰۲۴ رسیده است، با تأکید بر آبیاری قطره ای و بارانی که می تواند مصرف آب را تا ۴۰–۵۰ درصد کم کند.

چشم انداز منطقه ای و اهمیت اقتصادی

گزارش کوتاه بانک جهانی نشان داده است که مدرن سازی آبیاری در آسیای میانه امکان دارد تا سال ۲۰۳۰ سبب افزایش عملکرد محصولات کشاورزی به میزان ۲۰ درصد شود و تا ۲۰۵۰ این رشد به ۵۰ درصد برسد.
از نظر اقتصادی، به روز شدن سیستم های آبیاری نه فقط بهره وری آبی را زیاد می کند، بلکه فرصتهای شغلی در بخش روستایی بوجود می آورد و به توسعه پایدار اقتصادی در منطقه کمک می نماید.
علاوه بر این، مؤسسات منطقه ای مانند بانک توسعه اوراسیا پیشبینی کرده اند که تا سال ۲۰۴۰، معادل ۸۲ درصد از تقاضای تجهیزات آبیاری در آسیای مرکزی از طرف ازبکستان و قزاقستان تامین خواهد شد، که نشان دهنده روند طولانی مدت نوسازی در این کشورها است.

چالش ها و ملاحظات

بااینکه مدرن سازی گام مثبتی است، اما هزینه نگهداری زیرساخت های جدید می تواند چالش برانگیز باشد. گزارش فائو تاکید دارد که بدون مشارکت کشاورزان و ایجاد نهادهای محلی آبیاری، پایداری این اصلاحات امکان ندارد.
همچنین تغییر ذهنیت مدیریتی در مورد آب ضروری است: به نقل از مقام های قزاق، مدیریت آب باید از «مصرفی صرف» به «سرمایه ای ارزشمند» تغییر یابد.
ریسک های اقلیمی بازهم بالا است؛ کاهش روان آب ناشی از ذوب یخچال ها، تبخیر بیشتر و بارندگی ناپایدار فشار بر منابع آبی را زیاد می کند.

نتیجه گیری و پیام برای ایران

تجربه آسیای میانه در مدرن سازی آبیاری می تواند برای کشورهایی مانند ایران نیز آموزنده باشد. مشابه ایران، این منطقه با چالش هایی چون کم آبی، دور بودن برخی مزارع از منابع آب، و زیرساخت های فرسوده روبروست. سرمایه گذاری در آبیاری مدرن — خصوصاً کانال های بتن شده، نصب کنتور و سیستم های کنترلی، و ترویج آبیاری قطره ای — می تواند راندمان مصرف آب را افزایش داده، هزینه انرژی را کم کند و پایداری کشاورزی را ارتقاء دهد.
به اجمال، این منطقه محصور در خشکی تاریخی غنی دارد و مسیرهای مهم جاده ابریشم از آن عبور می کرده است. در گذشته، رودخانه های پرآب مانند آمو و سیردریا این سرزمین خشک را به قطب کشاورزی و سکونت انسانی تبدیل کرده بودند. بر بر اساس گزارش ها، اشتیاق به استفاده از سیستم های آبیاری کم مصرف بالا رفته است.
طبق آمار دولت، سطح زمین های آبیاری شده در قزاقستان از ۳۱۲ هزار هکتار در ۲۰۲۳ به ۴۶۲.۲ هزار هکتار در ۲۰۲۴ رسیده است، با تاکید بر آبیاری قطره ای و بارانی که می تواند مصرف آب را تا ۴۰–۵۰ درصد بکاهد.
گزارش کوتاه بانک جهانی نشان داده است که مدرن سازی آبیاری در آسیای میانه امکان دارد تا سال ۲۰۳۰ سبب افزایش عملکرد محصولات کشاورزی به میزان ۲۰ درصد شود و تا ۲۰۵۰ این رشد به ۵۰ درصد برسد.
از نظر اقتصادی، به روز شدن سیستم های آبیاری نه فقط راندمان آبی را زیاد می کند، بلکه موقعیت های شغلی در بخش روستایی بوجود می آورد و به توسعه پایدار اقتصادی در منطقه کمک می نماید.
علاوه بر این، موسسات منطقه ای مانند بانک توسعه اوراسیا پیشبینی کرده اند که تا سال ۲۰۴۰، معادل ۸۲ درصد از تقاضای تجهیزات آبیاری در آسیای مرکزی از جانب ازبکستان و قزاقستان تامین خواهد شد، که نشان دهنده روند طولانی مدت نوسازی در این کشورها است.

1404/08/25

13:24:56

0.0 / 5

تگهای خبر: ارز , اقتصاد , بانك , تجهیزات

این مطلب یاری کالا را می پسندید؟

(0)

تازه ترین مطالب مرتبط

نظرات بینندگان در مورد این مطلب

نظر شما در مورد این مطلب

نام:

ایمیل:

نظر:

پرسش:

= ۷ بعلاوه ۴