در نشست علمی فقه مهندسی ژنتیك و زیست فناوری مطرح شد
با سیاسی كردن تراریخته ها پیشرفت علمی كشور ذبح می شود
به گزارش یاری كالا عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در نشست علمی فقه مهندسی ژنتیك و زیست فناوری با اشاره به اینكه برخی در فضایی غیر علمی تلاش می كنند با استناد به آیه ˮتغییر خلقتˮ یا با استناد به ˮاحتمالات مبهمˮ مهندسی ژنتیك را حرام و یا آنرا سكولار و غیردینی اعلام كنند، اظهار داشت: ازاین رو بحث درباره اصل جواز تصرف و ایجاد تغییر در طبیعت و موجودات باید مورد توجه قرار گیرد.
به گزارش یاری كالا به نقل از ایسنا، حجت الاسلام ابوالحسن حسنی در "اولین نشست علمی فقه مهندسی ژنتیك" كه با حضور دكتر خاوازی، معاون وزیر و رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج كشاورزی، حجت الاسلام تقوی نماینده ولی فقیه در وزارت كشاورزی، آیت الله رشاد رئیس حوزه علمیه تهران، آیت الله علیدوست، استاد درس خارج و عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دكتر عبدالحسین روح الامینی، رئیس شورای مركزی حزب توسعه و عدالت ایران اسلامی، دكتر محمود حكمت نیا معاون حقوق مالكیت فكری وزیر دادگستری و تعدادی از اساتید حوزه و دانشگاه و متخصصین حوزه زیست فناوری جهت بررسی مباحث فقهی و حقوقی مهندسی ژنتیك و زیست فناوری در محل سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج كشاورزی برگزار شد، در تبیین مقاله خود با عنوان «اصل جواز تصرف در طبیعت» به معانی مختلف تصرف اشاره نمود و اظهار داشت: معنای تصرف در این جا دگرگون كردن یعنی تغییر چیزی از حالی به حال دیگر و از وضعی به وضع دیگر است. اصل هم در آثار فقهی و اصولی زیاد به كار رفته است، ولی تعریف روشنی از آن وجود ندارد؛ از موارد كاربرد اصل اولی می شود دریافت كه مراد از آن وضع معتبر در مواجه اول است؛ یعنی وقتی كه مكلّف با چیزی مواجه گردید، بالطبع كنش یا واكنشی با آن خواهد داشت.
وی با اشاره به اینكه برخی در فضایی غیر علمی تلاش می كنند با استناد به آیه تغییر خلقت یا با استناد به احتمالات مبهم مهندسی ژنتیك را حرام و یا آنرا سكولار و غیردینی اعلام كنند، اظهار داشت: ازاین رو بحث درباره اصل جواز تصرف و ایجاد تغییر در طبیعت و موجودات باید مورد توجه قرار گیرد.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: خلقت انسان اینگونه است كه هم توانایی تصرف در طبیعت را دارد و هم این كه گرایش های قوی غریزی در انسان برای تصرف در طبیعت قرار داده شده است. عقل در مانع تراشی كلی بر سر راه این غرایز قبح و فساد را می بیند. ازاین رو اصالت را به جواز می دهد و ممنوعیت یا محدودیت را نیازمند دلیل می بیند.
جریانی برای زدن اصل فناوری در حال شكل گیری است
حجت الاسلام حسنی از ادله قرآنی بعنوان دلیل دوم یاد كرد و اظهار داشت: از آیات مختلف در اینباره به دو آیه اشاره كرده ام كه نخست «سَخَّرَ لَكُمْ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ وَ أَسْبَغَ عَلَیْكُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَهً وَ باطِنَهً» سوره لقمان، آیه ۲۰ و همینطور «وَ سَخَّرَ لَكُمْ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَ مَا فِی الْأَرْضِ جَمِیعًا مِنْهُ إِنَّ فِی ذَلِكَ لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَكَّرُونَ» سوره جاثیه، آیه ۱۳ است.
حجت الاسلام حسنی با اشاره به روایات بعنوان دلیل دیگر جواز تصرف در طبیعت اظهار داشت: از روایات هم می توانیم مستندات زیادی بر اصالت جواز تصرف زیاد بیاوریم كه همچون مهم ترین آنها روایات معتبری هستند كه مستند اصاله الاباحه قرار گرفته اند.
این استاد حوزه و دانشگاه در پاسخ به این سوال در خصوص اینكه اگر احتمال خطر قابل توجه وجود داشته باشد، آیا اصل جواز محدود نمی گردد، اظهار داشت: خود احتمال نمی تواند باعث محدود شدن اصل جواز شود، بلكه تنها بر مبنای مستنداتی كه به استناد آنها احتمال مشخصی بوجود آمده است، می توان اصل جواز را محدود كرد. من نمی توانم مردم را از تصرف منع كنم، صرفا به این علت كه امكان دارد دلیلی یا قرینه خلافی در آینده پیدا شود؛ چونكه این گونه فحص عقلایی نیست. این در شرایطی است كه آنچه هم اكنون در بعضی مجامع رسانه ای و غیر علمی مطرح است، این است كه مهندسی ژنتیك و محصولات تراریخته را به صرف وجود احتمالات و بدون مستندات منع نماییم كه این از نظر فقهی و عقلایی نمی تواند مورد پذیرش باشد.
وی مانع تراشی های اخیر بر سر راه بهره مندی كشور از مهندسی ژنتیك و محصولات تراریخته و نوع استدلال های مطرح شده را دقیقا مشابه استدلال های مطرح شده در دهه شصت ضد انرژی هسته ای دانست و اظهار داشت: سخن گفتن از حرمت اصل مهندسی ژنتیك و سكولار دانستن زیست فناوری نشان داده است جریانی برای زدن اصل فناوری در حال شكل گیری است.
حجت الاسلام والمسلمین حسنی تصریح كرد: حرف های عوامانه درباره مهندسی ژنتیك خیلی در رسانه ها عنوان شد كه بعضی از آنها را متخصصان می دانند كه اساسا نشدنی و غلط است. اما نكته مهم این است كه در سیاست گذاری ها باید تاكید بر امنیت غذایی و مبارزه با مافیای واردات مواد غذایی و سموم جزئی از سیاست ها باشد. به هر حال اگر برنجی تولید نماییم كه نیازی به آب زیاد ندارد و احتیاج به سم ندارد، تجارت خیلی ها را محدود خواهد نمود.
با رنگ و لعاب سیاسی دادن به تراریخته ها پیشرفت علمی كشور ذبح می شود
در ادامه حجت الاسلام والمسلمین تقوی، نماینده ولی فقیه در وزارت جهاد كشاورزی اظهار داشت: یكی از مسائلی كه در حوزه تحقیقات وزارت جهاد كشاورزی وجود دارد، این است كه ذهن متخصصین با مباحث این چنینی خیلی آشنا نیست. ازاین رو نفس تشكیل چنین جلساتی برای این است كه كار عزیزانكامل تر شود و مستندات قوی تری داشته باشد، چون كه به هر حال در نظام اسلامی زندگی می نماییم و همه امور باید در قالب معیارها و ملاك های اسلامی پیش برود. مركز تحقیقات كشاورزی بعنوان یكی از قوی ترین مجموعه های تحقیقاتی در كشور است كه سرمایه های علمی و انسانی عظیمی در آن وجود دارد كه باید روز به روز بر آن افزود.
وی ادامه داد: باید پیوندی با حوزه و محققان و اندیشمندان حوزوی برقرار كرد، بنابراین پیگیر این طرح هستم كه یك مركز تحقیقاتی و پژوهشی درباره مبانی فقهی كار تاسیس شود. در این صورت اگر ما در مجامع بین المللی حاضر شویم و این حرف ها را بزنیم، می توانیم به دنیا تفكر و اندیشه خویش را معرفی نماییم. قوانین جهاد كشاورزی را مطالعه كردیم و موارد مورد نیاز را استخراج و روشن كردیم كه این امر رسالت این وزارتخانه است.
حجت الاسلام تقوی، تبیین موضوعات احكام و اصطلاحات این حوزه را بعنوان پایه مباحث فقه زیست فناوری ضروری دانست و توضیح داد: تبیین مبحث باید در مرحله اول به دقت صورت گیرد و اگر بخواهیم حكم تبیین شود، باید ابتدا مبحث شناسی صورت گیرد. توضیح جامع و دقیق موضوعات توسط متخصصین زیست فناوری لازمه دریافت حكم است، چونكه حكم زمانی می تواند محكم و روشن باشد كه مبحث مشخص و روشن باشد. مثلا اینكه آیا اصلاح نباتات و اینكه یك ژن را برای تقویت یك گیاه به آن وارد می نماییم، چه نوع تغییری است. حكم بدون مبحث نداریم و نمی توانیم حكمی صادر نماییم كه مبحث آن معلوم نیست و سوالاتی كه پیش می آید، گاه از این امر ناشی می شود. در گام دوم باید اصطلاحاتی كه در این عرصه جنبه كاربردی می یابد، مثل حوزه های دیگر علم لیست و تبیین شود و گفته شود در این عرصه چه مفهومی دارند و چه باری باید منتقل كنند.
وی درباره جنجال های اخیر درباره محصولات تراریخته، تصریح كرد: مساله تراریخته یك مقدار رنگ و لعاب سیاسی به خود گرفته است كه به شدت باید از آن پرهیز كرد؛ چونكه به این صورت اصل مساله و پیشرفت علمی كشور ذبح می شود.
یكدیگر را در حوزه فناوری و تجارت تخریب می كنیم
دكتر حكمت نیا معاون وزیر دادگستری هم در این جلسه به عرضه مقاله خود با عنوان "طراحی نظام حقوق زیست فناوری" پرداخت.
وی با اشاره به شیوه های نظام سلطه در ایجاد انحصار فناوری اظهار داشت: از آنجائیكه در نظام بین المللی امكان وضع ضمانت اجرای سخت وجود ندارد، نظام سلطه از روش های نرم برای منع كشورها از به كارگیری برخی فناوری ها و پیشرفت های فناورانه استفاده می نماید. یعنی با افزایش هزینه های فناوری و هزینه تراشی برای علم و فناوری شما را قانع می كنند كه به دنبال آن نروید.
دكتر حكمت نیا اظهار داشت: در این جلسه ابتدا می خواهیم به نزدیك كردن مفاهیم و زبان فقهی و حقوقی با زبان فنی در زیست فناوری بپردازیم تا درك متقابل در این عرصه ایجاد شود كه این امر كمی وقت گیر است و حوصله می طلبد.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینكه سخن گفتن از ارزیابی های ایمنی زیستی بر اساس واقعیت گرایی است، اظهار داشت: برخی كشورهای اروپایی نه بر مبنای واقعیت خارجی، بلكه بر مبنای ترس كه نوعی ذهن محوری است، قانون گذاری را جایز می دانند. در حالیكه اگر واقعیت محور باشیم و رویكرد علمی داشته باشیم، نمی توانیم ترس از خطر را مؤثر در حكم بدانیم و تنها به مستندات علمی توجه خواهیم كرد.
وی با انتقاد از وجود تخریب ها در حوزه فناوری اظهار داشت: متاسفانه این رویه وجود دارد كه به جای اینكه شهرت تجاری ایجاد نماییم، یكدیگر را در حوزه فناوری و تجارت تخریب می نماییم. باید از تخریب صاحبان فناوری جلوگیری شود و حتی شهرت مناسب برای فناوری تولیدشده ایجاد شود. شهرت علمی ایجاد كردن برنامه می خواهد، به طوری برنامه ریزی شود كه برای شركت ها و فناوران در ذهن عموم، مرجعیت علمی ایجاد شود تا در مرحله بعد بتوان چنین اعتبار علمی و فناورانه را تبدیل به ثروت كرد.
وی ادامه داد: بحث از مبانی فقهی و حقوقی در حوزه زیست فناوری نیازمند عرضه یك ساختار و چارچوب بحث است كه سه سطح مبحث شناسی تا سیاست گذاری و برنامه اقدام را شامل می شود.
این استاد حوزه و دانشگاه در بیان سطح مبحث شناسی، اظهار داشت: در مبحث شناسی یك مبحث شناسی قواعد و یك مبحث شناسی سیاستها داریم كه مبحث شناسی سیاستها شامل هزینه فایده اولویت ها، جایگاه بخش خصوصی، جایگاه حمایت ها و مانند آن می شود. مبحث شناسی قواعد هم شامل تبیین و تعریف موضوعات فنی – زیستی، موضوعات فنی - زیست محیطی، موضوعات فنی – اقتصادی و در نهایت تبیین مسائل مربوط به نیاز - مصرف می شود.
وی ادامه داد: پیش فرض مبحث شناسی فنی - زیستی دارای این پیش فرض است كه انسان توانمند است و امكان تغییر در طبیعت را دارد. حال بحث بر سر این است كه گستره و مسائل مربوط به این امر چیست. اما اگر كسی اصل امكان تغییر در طبیعت را نمی پذیرد، از ابتدا راهش جدا می شود.
دكتر حكمت نیا افزود: تبیین دخالت فناورانه به معنای تبدیل مبحث فنی بعنوان موثر در حكم است در حقوق یا در فقه صرف عناوینی كه حكایت از یك واقع باشد، امكان دارد نتواند مبحث حكم قرار گیرد و باید عناوین مناسب با زبان فقه را تبیین نماییم.
مهندسی ژنتیك مدرن تنها تكامل طبیعی موجودات را هدفمند كرده است
در ادامه این نشست دكتر پژمان آزادی، استاد پژوهشگاه بیوتكنولوژی كشاورزی به بیان روش های سنتی و جدید اصلاح نباتات پرداخت.
وی از انتخاب محصولات برتر بعنوان ابتدایی ترین روش اصلاح نباتات یاد كرد و اضافه كرد: در این روش در هر بار كشت آن مواردی را كه در میان محصولات كشت شده دارای صفات مطلوب تری هستند، انتخاب شده و برای كشت های بعدی مورد استفاده قرار می گیرند كه از همین روش بشر در طول چند هزار سال توانست به اصلاح و تغییر گیاهان زراعی بر مبنای نیاز خود بپردازد.
دكتر آزادی روش بعدی اصلاح را تلاقی و دو رگ گیری میان گیاهان مختلف دانست كه این روش باعث تغییرات اساسی در بسیاری محصولات زراعی و باغی مانند موز، هندوانه، بادمجان، هویج و... شد. این اصلاحات به قدری بوده است كه نمونه اولیه این محصولات قابل استفاده نیستند.
وی روش مهندسی ژنتیك مدرن یا انتقال ژن را روشی دانست كه در طبیعت هم از راه برخی عوامل مانند یك نوع باكتری رخ می دهد و اضافه كرد: این روش جزئی از فرآیند تكامل میان موجودات زنده است و پیش از این در طبیعت در مورد سیب زمینی شیرین و برخی محصولات دیگر رخ داده است. مهندسی ژنتیك مدرن تنها تكامل طبیعی موجودات و انتقال ژن را تسریع و هدفمند كرده است.
دكتر آزادی افزود: ازاین رو این تصور درست نیست كه انتقال ژن به تازگی انجام شده است و به صورت طبیعی در طبیعت دائما در حال رخ دادن است. مثل گل هایی كه در بعضی گیاهان مشاهده می شود كه از راه یك نوع باكتری ژنهایی را كه هورمون های اكسین و سایتوكنین دارد، به گیاه هدف منتقل می كند و محصولات زیادی در طبیعت به این روش ژن هایی را دریافت كرده اند. این روند به صورت طبیعی ده ها هزار سال است كه اتفاق می افتد و بشر تنها با الهام از این كاركرد طبیعی تنها كوشش كرد ژن های مطلوب خویش را به گیاه منتقل كند. ازاین رو بر خلاف تصوراتی كه در بعضی رسانه ها دنبال می شود، انتقال ژن از این طریق سابقه هزاران ساله و ایمن دارد و آثار احتمالی عجیبی نخواهد داشت.
وی در نهایت به روش جهش زایی و اصلاح هسته ای اشاره نمود و اظهار داشت: این روش دارای بیشترین آثار ناخواسته بر ژنوم محصولات زراعی است، حال آنكه هیچ ارزیابی مانند دیگر محصولات بر آن صورت نمی گیرد و البته تا كنون محصولات خوبی از این طریق اصلاح و عرضه شده است.
اهمیت تدوین سند زیست فناوری
بیوتكنولوژی محور شكل گیری كمپانی های بزرگ جهان در آینده
در ادامه جلسه دكتر روح الامینی، استاد دانشگاه علوم پزشكی تهران با اشاره به اهمیت تدوین سند زیست فناوری، اظهار داشت: حوزه زیست فناوری بسیار گسترده است و از جهت مبحث شناسی باید همه موضوعات زیست فناوری مورد توجه قرار گیرد.
وی زیست فناوری را صنعتی پردرآمد دانست و اظهار داشت: در ۱۰ سال قبل هفت داروی پرفروش آنتی بادی بین ۵ تا ۲۰ میلیارد دلار داشته است. به تازگی فایزر نسل جدیدی از داروهای آنتی بادی را عرضه كرده است كه دارو را فقط به سلول سرطانی می رساند و درمان سرطان را ساده می كند. از این نسل ۱۰ دارو عرضه شده و صد دارو در صف بازار است. حالا قیمت همین داروی فایزر برای دو دوره سه هفته ای درمان سرطان ۱۶۳ هزار دلار است.
این استاد دانشگاه با انتقاد از عدم توجه كافی به توسعه بیوتكنولوژی، تصریح كرد: آیا قاعده نفی سبیل ایجاب نمی كند با فقیر و محتاج بیگانه نباشیم، اگر برای آوردن چنین درمانی و از حدود ۲۰ سال پیش به جای سرمایه گذاری در مثلا معدن در این عرصه كه مغزافزاری و دانشی است، ترویج گسترده ای می داشتیم، امروز وقتی داروی دو میلیارد تومانی می آید، در كشور خودمان آنرا داشتیم.
دكتر روح الامینی، بیوتكنولوژی را محور شكل گیری كمپانی های بزرگ جهان در آینده دانست و اظهار داشت: در جهان كمپانی های بزرگ دنیا بر همین مبنا در حال تحول هستند و كمپانی های بیوتكنولوژی در حال ایجاد و صعود هستند. بنابراین است كه اگر كسی مكی با ژن و سلول كار كرده باشد، در دنیا خریدار دارد و كمپانی های بزرگ دزد نیروی انسانی شده اند. در ۱۰ سال آینده توسعه حوزه سلول درمان و ژن درمانی را خواهیم داشت كه ما از آن غافلیم. در این عرصه مدتی است درمان های نیم میلیاردی عرضه شده است. در این سطح پزشكی فردی مطرح گردیده است كه درمان مخصوص یك فرد به وی عرضه می شود و بسیار گران و اختصاصی یك فرد است.
استاد دانشگاه علوم پزشكی تهران با اشاره به لزوم نگاه جامع در حوزه های سیاست گذاری و هزینه فایده، اضافه كرد: در این عرصه باید از موضع خلاقیت و خلق جدید به مسائل نگاه كرد و بر مبنای "فتباركت الله احسن الخالقین" بالاخره به انسان و خلیفةالله یك چیزهایی واگذار شده است.
دكتر روح الامینی حاصل رسانه ای كردن مباحث علمی بیوتكنولوژی را باعث محروم كردن كشور از فناوری دانست و اضافه كرد: من از دوستان تقاضای كمك دارم در هر دو سمت كار هم فناوران و هم مدیران و هم حوزه علمیه كمك كنند كه ضمن رعایت مسیر و عدم تجاوز به حریم شرع یا فقه بتوانیم از دستاوردهای این علوم در كشور استفاده نماییم و به عوامی سیاسی گرفتار نشویم. چون متاسفانه دوستان در سال های گذشته بی دقتی كردند و بحث های بسیار دقیق علمی در محیط های رسانه ای عنوان شد و از مسیر خارج شد.
وی دوری از فناوری را پاسخ مناسبی برای ملاحظات این حوزه ندانست و توضیح داد: خوف و ترس از فناوری در حوزه نانو هم مطرح است كه آیا آثار و عوارض احتمالی دارد یا از این قبیل كه محور این بحث مفهوم اكسپوژر یا سطح تماس است. یعنی شما در صورت وجود خطری مانند آلودگی هوا هم می توانید فیلتر برای رفع آلودگی كارخانه یا كاتالیست را نصب كنید و آلودگی را مدیریت كنید، هم می توانید خودتان را از آلودگی هوا دور كنید و مثلا به شهر دیگری بروید.
این استاد دانشگاه ترس از فناوری را باعث مبتلا شدن برخی متولیان امر به عوام زدگی دانست و اضافه كرد: این ترسی كه سبب شده سیاست مداران ما گرفتار یك عوام زدگی شوند كه حالا بحث پدافند غیرعامل و هوشیاری و مسائل فقهی و از این قبیل باید در جای خود مورد توجه باشد، ولی توجه گردد كه عوامی هم در سیاست مداران منتقل نشود؛ اینكه یك چیزی را كسی در گوشه ای می گوید و بعد به سیاستمداران منتقل می شود.
سه سفارش مهم در حوزه سیاست گذاری
حضرت آیت الله رشاد، عضو شورایعالی انقلاب فرهنگی در این جلسه ضمن تشكر از همكاری وزارت دادگستری، وزارت كشاورزی، شورایعالی انقلاب فرهنگی و سازمان هایی دیگر در برگزاری نشست فقه بیوتكنولوژی، اظهار داشت: سه سفارش مهم در حوزه سیاست گذاری باید مورد توجه قرار گیرد؛ اول اینكه ما همچنان در ابتدای راهیم و نیازمند كار علمی جدی هستیم. دوم اینكه در تربیت نیروی فاضل صاحب تشخیص و صلاحیت كسری داریم و برای مساله با این اهمیت و گستردگی نیروی انسانی بسیار بسیار ناچیز است. سوم مربوط به حوزه رسانه و تبلیغ و اطلاع رسانی است؛ به هر حال فضا مه آلود و حمله ها تند و كند است و این نیازمند یك طرح جامع و مناسب برای آگاهی رسانی به جامعه درباره این فناوری است.
وی درباره مهندسی ژنتیك آنرا موضوعی چند وجهی و نیازمند مطالعه بین ارشته ای دانست و اظهار داشت: دراین حوزه در چهار ساحت و زمینه نیازمند بحث علمی هستیم كه نخستین آن مطالعه روی اصول جهان هستی شناختی در رابطه با زیست فناوری است كه جنبه كلامی فلسفی دارد.
آیت الله رشاد ساحت دوم مطالعه درباره مهندسی ژنتیك را مطالعه علمی روی گزاره های زیست فناوری دانست و اضافه كرد: اگر بنا باشد در این عرصه پیشرفت نماییم، به كار بگیریم، تولید و مصرف نماییم، باید كار علمی دقیق و جدی انجام دهیم و حتی اگر با این فناوری مخالف باشیم هم باید كار علمی جدی نماییم. این حوزه هم جنبه شناختی و زیست فناوری دارد. این دو حوزه به مساله شناسی و مبحث شناسی منجر می شود و اینكه مبحث و مساله را درك نماییم.
وی افزود: دو ساحت دیگر ساحت قواعد ارزشی - اخلاقی معطوف به زیست فناوری و دیگر قواعد فقهی و حقوقی معطوف به زیست فناوری كه این دو جنبه منجر به این می شود كه بتوانیم حكم صادر نماییم و این دو ساحت حكم شناسی را ممكن می كند.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به اصول نظام احسن خلقت، تصریح كرد: یكی از اصول اصل نظام احسن این است كه در عالم یك انتظام شگرفی حاكم است و همه چیز در جای خود است. ازاین رو هر چیزی كه سبب شود این عناصر جابجا شود، باید در قالب این نظام احسن صورت گیرد. در اینجا این سؤال مطرح گردیده است كه آیا جابجا كردن ژن ها در مهندسی ژنتیك نظام احسن را به هم نمی زند. این پرسشی است كه باید پاسخ داده شود. پاسخ این است كه عالم فرگشت پذیر، فراگشت پذیر و در حال تكامل است. عالم یكسره قوه و ماده است و عالم ماده هیچ وقت نمی تواند به فعلیت برسد، بلكه همواره در حال تكامل است.
آیت الله رشاد در ادامه با اشاره به ادعای برخی درباره حرمت تصرف در حیات و مهندسی ژنتیك، اظهار داشت: هیچ كس نمی گوید كه شكافتن اتم خلاف شرع است، چون اگر این طور باشد هیچ حركتی نباید كرد و حتی آبگوشت هم نباید درست كرد؛ چونكه نوعی تصرف در مواد است. صرف تصرف نمی تواند ممنوع باشد، تصرف نباشد یعنی توقف و توقف یعنی مرگ؛ آنگاه كه هستی توقف كند یعنی مرده است و قرار نیست این طور باشد. بحث این است كه شكافتن هسته را انسان در راه كمال هستی به كار گیرد یا برای بمب اتم از آن استفاده نماید.
وی هدفداری و غایتمندی و هوشمندی را از دیگر اصول دیگر نظام احسن دانست و اضافه كرد: حتی جماد هم شعورمند است؛ ولی ما درك نمی نماییم و هستند كسانی كه درك می كنند. جماد تسبیح می گوید و در حال حركت و تكامل است.
این استاد حوزه علمیه تهران عالم را تسخیر شده بشر دانست و افزود: امكان دارد گفته شود خداوند عالم را به تسخیر انسان در آورده است و مختار است هر طور با آن رفتار كند. مثلا گفته می شود لایه ازن از بین رفته است. این تسخیر یك سویه نیست و در یك رابطه دوسویه و متقابل صورت می گیرد. به این معنا كه اگر از عالم بهره می بریم، باید به آن بهره هم بدهیم. در روایتی از امام صادق (ع) نقل شده است كه انسان با چهار گونه تعامل مواجه می باشد. تعامل با خدا، تعامل با خود، با دیگر مخلوقات و تعامل انسان با عالم. تعامل در اینجا به معنای رابطه متقابل و دوسویه است. ازاین رو اگر عالم مسخر ماست، به این معنا نیست كه ما در تسخیر عالم نیستیم. عالم هم در ما تصرف می كند و اختیاراتی دارد كه باید مورد توجه قرار گیرد.
اصل مهندسی ژنتیك مشكلی ندارد
بحث ضد مهندسی ژنتیك آفت این حوزه است
حضرت آیت الله علیدوست، مدرس خارج فقه و اصول و عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در عرضه مقاله خود با عنوان "فقه مهندسی ژنتیك گیاهی" اظهار داشت: بعضی از مباحثی كه عرضه می كنم، در چارچوب مقاله ای تحت عنوان مبانی فقهی مهندسی ژنتیك و محصولات تراریخته در سال ۱۳۹۵ در مجله دین و قانون مركز تحقیقات مجلس انتشار یافته است كه علاقه مندان می توانند برای مطالعه بیشتر رجوع كنند.
وی به لزوم بررسی دو مرحله در حوزه فقه مهندسی ژنتیك اشاره نمود و اضافه كرد: مرحله اول بحث از مقتضی است كه آیا برای جواز تصرف در ژن دلیل كافی داریم یا خیر و دوم اینكه مانع و ادله منع كننده ای وجود دارد یا خیر. در بحث از مقتضی می خواهیم درباره ادله جواز مهندسی ژنتیك سخن بگوییم. باآنكه در مهندسی ژنتیك امكان دارد به حكم مستحب و واجب هم برسیم و در مواردی آنرا واجب بدانیم. كما اینكه حكم مكروه و حرام هم وجود دارد.
وی افزود: از نظر مقتضی می توان به سه دسته ادله برای جواز مهندسی ژنتیك تمسك كرد. از آیات قرآن می توان به آیات تسخیر اشاره كرد: «سخر لكم مافی الأرض» یا «هوالذی خلق لكم مافی الأرض جمیعا» وقتی این عمومات جواز تصرف را این گونه بیان می كنند، از نظر موازین فقهی به این معنا است كه برای اثبات موارد خروج از این عموم نیازمند دلیل خاص هستیم.
آیت الله علیدوست اضافه كرد: دسته دیگر ادله روایات است مانند این عبارت كه «الناس مسلطون علی أموالهم» كه حقیر در كتاب فقه و حقوق قراردادها عرض كرده ام كه درست این است كه «الناس مسلطون علی مالهم و ما لهم» یعنی آنچه كه انسان در اختیار دارد و در اطراف اوست، بر آنها مسلط است و می تواند تصرف كند. دلیل دیگر هم اصل جواز است. به نظر می آید وجود مقتضی و اصل جواز چیز روشنی است و نباید در آن متوقف گردید.
این استاد فقه و اصول در بررسی ادله منع كننده هم توضیح داد: نخستین مانعی كه مطرح می شود، آیه دال بر حرمت تغییر خلقت است. در آیه ۱۱۹ سوره نساء هست كه ابلیس به خداوند عرض می كند كه من انسان ها را گمراه می كنم و به آنها دستور می دهم خلق خدا را تغییر دهند و در تكوین دست ببرند. در تفسیر این آیه سه رفتار وجود داشته است: برخی آنرا به شدت توسعه داده و حتی آرایش كردن را مصداق تغییر خلق الله دانسته اند. رویكرد دوم این است كه خلق الله یعنی دین الله كه در روایات هم به این تفسیر تصریح شده است. چونكه تشریع خداوند هم از نظر اسلام یكی از خلقت های خداست. رویكرد سوم هم به تغییر درون انسان اشاره می كند. یعنی گفته می شود شیطان درون و هدف انسان ها را تغییر می دهد. رویكرد چهارمی كه در مقاله اشاره كرده ام، حرمت تغییر ناهمسو با هدف خلقت پدیده ها است. با این بیان این آیه مانع و منعی برای اصل جواز تصرف در حوزه مهندسی ژنتیك نمی تواند باشد.
وی به قاعده قطع خطر محتمل بعنوان یكی از ادله مورد استناد مخالفان مهندسی ژنتیك اشاره نمود و اظهار داشت: این آیه در بحث قبح عقاب بلابیان مورد توجه فقها قرار گرفته و بزرگانی مثل آخوند خراسانی، محقق اصفهانی، محقق بروجردی و بسیاری از فقیهان دیگر در آنجا آنرا نمی پذیرند و ازاین رو این یك اصل مورد وفاق فقیهان نیست.
آیت الله علیدوست در بیان قاعده جایگزین دفع خطر محتمل اظهار داشت: خیلی از كارهای ما موازنه بین ضررها و منافع احتمالی است. امكان دارد به روایتی استناد شود كه «نهی النبی عن الغرر» كه غرر به معنای ریسك است؛ اما تحقیق اثبات می كند چنین روایتی از قرن هشتم به منابع راه یافته است و اعتبار ندارد. در دین آنچه لازم است دفع مفسده است و نه دفع ضرر محتمل، حتی آنچه معروف شده است كه لاضرر نفی حكم ضرری می كند، باید گفت این امر نه افتخار است برای اسلام و نه دلیلی بر آن داریم، بلكه دفع مفسده در اسلام نفی شده است.
وی با اشاره به مطرح شدن بحث های عوامانه ضد مهندسی ژنتیك اظهار داشت: اینكه گفته می شود بحث حالت عوامانه پیدا كرده است، مربوط به فضای رسانه است؛ ولی خطرناك تر از آن این است كه بحث های عوامانه درباره فناوری كشیده شود به فضای تصمیم تصمیم گیران كه كشور را از فناوری محروم می كند.
وی سیاست زدگی در بحث ضد مهندسی ژنتیك را آفت دیگر بحث در این عرصه دانست و اضافه كرد: مبحث دوم ورود سیاست به این مسئله است كه آفت بسیار بزرگی است. نباید سیاست یا منافع اقتصادی وارد بحث های علمی این چنینی باشد و مباحث باید بسیار متین و علمی مسیر خویش را طی كنند.
آیت الله علیدوست در انتها تصریح كرد: حقیقت این است كه اصل مهندسی ژنتیك مشكلی ندارد و در حواشی آن هم بار اصلی بحث بر دوش كارشناسان است. ازاین رو اگر كسی از فقیهی بپرسد مهندسی ژنتیك مصداق چیست، می گوید من تخصص ندارم. باآنكه برخی همه دانند و متاسفانه در همه چیز اظهار نظر می كنند. این مسئله مشكل فقهی شرعی ندارد و از این جهت مشكلی نیست، فقط باید اطراف قضیه را دید. از این نظر مسائل مهندسی ژنتیك از نوع سیاه و سفید نیست و كارشناسان باید موضوعات را به صورت موردی مشخص كنند.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب